Teheran

W stolicy jestem wczesnym rankiem. Z północnego dworca podchodzę parę kroków do metra, którym następnie jadę bardziej do centrum, gdzie jestem umówiony z moim gospodarzem z CouchSurfingu. Co prawda nie ma go w domu ale sąsiad wpuszcza mnie  do środka. Raz dwa się przepakowuję, ubieram na siebie ciepłe rzeczy i wychodzę zwiedzać miasto. W związku z utknięciem na Keszm przyjechałem później niż pierwotnie planowałem i to jest mój ostatni pełny dzień w Iranie. Obchód miasta zaczynam od położonej przy stacji metra jaskini szpiegów czyli byłej – opuszczonej w następstwie rewolucji w 1979 roku ambasady Stanów Zjednoczonych. O wydarzeniach z tamtego okresu opowiada film „Operacja Argo” w reżyserii Bena Afflecka. Obecnie budynek ambasady pełni funkcję muzeum i co ciekawe, jest za darmo! Ewenement w Iranie. Przed wejściem strażnik tylko pyta, jakby to miało znaczenie, skąd jestem. Może Amerykanów nie wpuszczają?

Na murze od zewnętrznej strony wymalowany jest chyba jeden z bardziej znanych murali przedstawiający Statuę Wolności z trupią czaszką zamiast głowy i kontur Iranu z namalowanym drutem kolczastym wpisany niejako w barwy flagi USA. Wewnątrz posesji, na trawniku okalającym budynek rozstawiono plakaty propagandowe, z którymi w obecnej sytuacji politycznej na świecie trudno się nie zgodzić.
Środek budynku został z grubsza zachowany bez zmian przez prawie 40 lat. Pokoje wypełnia archaiczny sprzęt szyfrujący używany w tamtych czasach oraz stworzone inscenizacje ukazujące wydarzenia z ówczesnego okresu jak np. szturm studentów na ambasadę czy zestrzelenie pasażerskiego samolotu w barwach Iranu przez amerykański lotniskowiec. Ambasada jako muzeum jest w istocie bardzo ciekawa i jakże różna od typowych obiektów muzealnych z wystawionymi na ekspozycji starociami.

Kolejne miejsce, które odwiedziłem nie jest również typowym muzeum, bo przede wszystkim nakłada na zwiedzających mnóstwo obostrzeń i zakazów. Cała elektronika włącznie z telefonem zostaje w depozycie. Po wejściu do wnętrza zwykle jesteśmy dołączani do którejś z już zwiedzających wycieczek z przewodnikiem i trwa to 30-40 minut. Samo muzeum jest początkowo trudne do zlokalizowania bo… mieści się budynku banku. Trzeba wejść do środka i skierować się do odpowiednich drzwi. Mam tu na myśli Narodowe Muzeum Klejnotów, w którego zbiorach znajdują się niewypowiedziane ilości diamentów, szmaragdów, rubinów, pereł, szafirów i wszelakich innych kamieni szlachetnych jakie nam tylko przyjdą na myśl. Większość z nich oczywiście zdobi korony, bransoletki, miecze czy nawet fotel tronowy.  Niestety z braku możliwości fotografowania wewnątrz skarbca ciężko jest odpowiednio ująć w słowach bogactwo i piękno klejnotów jakie się tam znajdują. Nie sposób również oszacować ich wartości, ponieważ znaczna ich część jest unikatowa, jedyna w swoim rodzaju i nigdy nie była wyceniana.

Po wyjściu ze skarbca idę dalej przez miasto w stronę Pałacu Golestan, który stanowił pałac szachów Iranu. Nie zwiedzam jednak budynku, a przechadzam się po ogrodach. Popołudniowe słońce zaczyna zniżać się coraz bardziej jednocześnie oświetlając mury budynku i ciepłą barwą malując po pięknie zdobionych, kolorowych mozaikach. Zawsze jestem pełen podziwu dla tej misternej, ręcznej roboty i sposobu układania, dzięki któremu wszystkie te malutkie płytki do siebie tak idealnie pasują.

Pałac Golestan

Przez południe było nawet ciepło. Z tym, że to już nie to ciepło co tydzień wcześniej ale z -11C nad ranem ociepliło się do okolicy zera! Gdzieniegdzie zresztą leżały jeszcze resztki śniegu, który parę dni wcześniej spadł w Teheranie. Na szczęście suche powietrze naprawdę robi robotę, bo nie wyobrażam sobie chodzić tak ubranym u nas przy tej samej temperaturze. Zamarzłbym po 15 minutach!

Bordż-e-Azadi

Ostatnim punktem, do którego zależy mi dotrzeć jest wieża Bordż-e-Azadi – charakterystyczny symbol Teheranu. Zwana Wieżą Królów lub Wieżą Wolności wzniesiona została w 1971 roku za panowania szacha Rezy Pahlawiego dla uczczenia obchodów 2500 lecia Imperium Persów. Za wieżą w tle zarysowują się ledwo widoczne, oświetlone resztkami promieni słonecznych góry Alborz. Duży smog jest również przyczyną, przez którą tak słabo je widać. Niestety Teheran jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast świat za co odpowiadają głównie samochody, a raczej ich odległy już rok produkcji. Dodatkowo na niekorzyść przemawiają właśnie góry, które od północy blokują dostęp wilgotnym masom powietrza z nad Morza Kaspijskiego, co z kolei skutkuje bezchmurną, słoneczną pogodą w Teheranie. Następstwem tego jest większe promieniowanie UV i zwiększony poziom ozonu. Kiepskiej jakości paliwo będące wynikiem nałożonych sankcji tylko dolewa oliwy do i tak już płonącego ognia.

Wszechobecne korki

Wracając z powrotem do centrum przechodzę przez wielki bazar, gdzie zaopatruję się w daktyle i pistacje, z których przecież Iran słynie. Z obu gatunków wybór jest ogromny i nie ogranicza się do jednego czy dwóch rodzajów. O ile nigdy nie byłem fanem daktyli tak teraz nie mogę się im oprzeć. Są ogromne, słodkie i mięsiste. Palce lizać!

Przypominam też sobie, że przez cały dzień nic nie jadłem i mimo, że nadal nie czuję głodu to wypada coś przegryźć. Wstępuję do małej knajpki na coś pokroju kebaba i zaraz po tym wracam do mieszkania. Wita mnie Masoud wraz z żoną i… kolacją. Tego przyznam, że się nie spodziewałem ale mleko wielbłąda jest zadziwiająco dobre i najbardziej zapada mi w pamięć. W smaku bliżej mu do środkowoazjatyckiego kumysu aniżeli mleka krowiego. Przez jakiś czas jeszcze rozmawiamy, po czym siła wyższa tj. ostatnia i następna doba w podróży wymuszają na mnie trochę snu.

Pobudka już o 4 rano by dotrzeć na położone pod miastem lotnisko. Dojazd jest wyjątkowo prosty bo pół godziny metrem, a następnie busikiem pod sam terminal.

Tym akcentem żegnam powoli Iran przechodząc przez bezproblemową odprawę i wsiadając na pokład Boeinga 737 zmierzającego do Baku.

Szczerze przyznam, że o ile Iran miał swoje piękne akcenty to nie zdołał mnie w zupełności zachwycić. Owszem, jego dobrem jest przede wszystkim to, że wciąż nie jest skażony turystyką i komercją, a zarazem jest na rozdrożu, w którym otwiera się na świat i turystów. Zarazem żałuję, że nie dane było mi odwiedzić zielonego, górzystego Lorestanu na zachodzie kraju czy pochodzić po górach Alborz z najwyższym szczytem Demawend na północy kraju.

Wyspa Keszm

Nad ranem docieram na Keszm. Jest godzina 4  i wiem, że powinienem wysiąść w pobliżu przystani promowej by skierować się na zachód wyspy. Nie chce mi się jednak wstawać – w autobusie za dobrze się śpi więc jadę jeszcze kilkadziesiąt kilometrów w przeciwną stronę. Niecałą godzinę później nie mam już wyboru i wysiadam na poboczu drogi, na prawie zupełnym odludziu. Obok jakieś dwa-trzy samochody, które zjawiły się po tych kilku pasażerów i generalnie nic poza tym. Nie zanosi się na większe ślady cywilizacji w pobliżu zatem ruszam od razu w drogę idąc w przeciwnym kierunku. Widok i atmosfera trochę jak z filmów grozy. Maszeruję bokiem pustej, dwupasmowej drogi, wciąż jest ciemno i na domiar złego niemiłosiernie wieje piaskiem.  Chustę na twarzy naciągam po same oczy. Serce podskakuje mi do przełyku, gdy z lewej i prawej strony słyszę szczekanie psów i widzę jak jedna – kilkunastoosobnikowa grupa rusza na drugą, a ja znajduję się pomiędzy nimi. Ludzi zero, samochodów zero, budynków zero. Tylko droga, piasek i ja. Nawet palmy rosnące na pasie zieleni mnie nie uratują. Jedyne co mi pozostaje to kamera na masywnym kiju, która idealnie nada się jako pałka. Tak uzbrojony, choć o wciąż znikomym poczuciu bezpieczeństwa, maszeruję dalej. Na szczęście psy mnie omijają, tej nocy walka odbędzie się pomiędzy przedstawicielami tylko jednego gatunku.

Z daleka dostrzegam meczet i decyduję się tam poszukać azylu. Bardzo podoba mi się koncepcja meczetu jako miejsca spotkań, odpoczynku, a nie tylko świątyni. Gdy przychodzę trwa właśnie poranna modlitwa ale już kilka minut później wnętrze się opróżnia i wchodzę do środka. Z tego co udało mi się dowiedzieć jest szansa na jakiś autobus z rana, który odjeżdża spod meczetu, także przede mną jeszcze sporo czasu by się wyspać. Układam się pod ścianą, na podłodze meczetu i zasypiam.

Gdy się budzę jest już dzień. Na zewnątrz wciąż piaskiem sypie niby śnieg zimową porą. Próbuję szczęścia z łapaniem darmowego stopa (ten w Iranie jest najczęściej płatny) i po paru nieudanych próbach powoli coś się zaczyna dziać. Dystans jaki chcę pokonać nie jest duży – ledwie 65km, z tym że wymyśliłem sobie mniej uczęszczaną drogę przez środek wyspy. Każdy z kierowców, który się zatrzymuje jedzie zwykle parę kilometrów – tyle co do następnej wioski. Suma summarum korzystając z czterech samochodów, jednego tira i motocykla docieram na miejsce – do Tabl.

Wyspa nie jest jeszcze popularnym miejscem turystycznym i większość odwiedzających stanowią Irańczycy. Poza tym jest listopad i ludzi jak na lekarstwo, a baza turystyczna praktycznie nie istnieje. Zatrzymuję się w jednym z dwóch (jak się później okazuje) miejsc w okolicy i odpoczywam po całonocnej podróży z Sziraz.

Pogoda ani na chwilę się nie poprawia. Jak sypało piaskiem tak sypie nadal. Widoczność marna i jedynie temperatura jako tako bo całe 23C. Zimny front oczywiście dotarł i aż tutaj bo tydzień wcześniej było jeszcze znacznie powyżej 30C. W listopadzie! Można sobie tylko wyobrażać jakie temperatury panują tu latem. Nie ma się co jednak dziwić skoro wyspa leży w cieśninie Ormuz, zaledwie kilkadziesiąt kilometrów od wybrzeżu Omanu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Sama cieśnina stanowi bardzo ważny szlak handlowy, po którym dziennie przepływa średnio 15 tankowców, co stanowi 40% transportu morskiego i 20% całego przewozu ropy naftowej na świecie. Jakby tego było mało, Keszm od 1990 roku został strefą wolnocłową w związku z czym stanowi również i świetną bazę wypadową dla przemytników. Jak się niebawem okaże i ja nieświadomie wezmę udział w jednej z takich akcji.

Popołudniu widoczność nieco się poprawia i wraz z dwójką Słowaków z pokoju obok wybieramy się na wycieczkę łodzią do lasu namorzynowego. Trafiamy na porę odpływu i większość namorzynów jest widoczna i pokryta warstwą błota. Na brzegach spacerują nieśmiało czaple, kuliki czy warzęchy, a gdy przepływamy zbyt blisko zrywają się do lotu. W jednej z zatok robimy sobie piknik. Nasi „przewodnicy” rozkładają koc i wyciągają chrupki, a Słowacy wchodzą do wody – jest zimna (no, może nie aż tak jak latem w Bałtyku). W mule jest pełno maleńkich dziurek zrobionych przez rybę ze skrzydłami – poskoczka mułowego, doskonale przystosowanego do spędzania czasu poza wodą. Wracając zatrzymujemy się przy opuszczonej chacie rybackiej zbudowanej na palach. Zachodzące słońce powoli zniża się coraz bardziej, a piasek w powietrzu sprawia, że jego tarcza wraz z całym niebem są intensywnie pomarańczowe.

Lasy namorzynowe w okolicy Tabl

Wyspa słynie m.in. z budowy statków zwanych Lenj. Ukończenie jednego zajmuje do dwóch lat i w zależności o standardu może osiągać ceny od 300 000 – 500 000€. Gotowe przykłady tej sztuki stoją tuż obok nabrzeża.

Lenj na tle zachodzącego słońca

Następnego dnia mamy z rana w planach wyjazd do jaskini solnej o tajemniczo brzmiącej nazwie 3N (w rozwinięciu i dosłownym tłumaczeniu: Trzech Nagusów) położonej w zachodniej części wyspy. Jest to najdłuższa solna jaskinia na świecie – ma 6580m. Po drodze zabieramy Basię, Piotra i Karola, których spotkałem już wcześniej wychodząc z meczetu w Sziraz i od tamtego czasu byliśmy w kontakcie. Jest nas mała gromadka więc nasza czwórka wskakuje na pakę jeepa – najlepsze miejsce do jazdy. Co prawda trochę podrzuca, trochę wieje ale zawsze to lepiej na zewnątrz niż w środku.

Po niespełna godzinie docieramy na miejsce. Od kogoś pokroju stróża-przewodnika wynajmujemy czołówki i idziemy wspólnie zwiedzać jaskinię. Wewnątrz panuje w miarę stała, zależna od pory roku, temperatura wahająca się między 28-30C i wilgotność rzędu 100%. Ogólnie mówiąc jest ciepło. Przez jaskinię prowadzi tunel długości 200m, który kończy się ścianą. Po chwili okazuje się, że tuż nad ziemią jest niewielka szczelina, przez którą można dotrzeć do drugiej komnaty. Upieram się by tam dotrzeć. Kładę się na ziemi i zaczynam przeczołgiwać. Szczelina jest wąska na niespełna 30cm. Wiem, bo odpychając się czubkami palców, pięty zahaczają o sklepienie. Wrażenie całkowicie klaustrofobiczne. Na szczęście przejście ma tylko kilka metrów i po chwili jestem po drugiej stronie. Za mną czołga się Karol, Piotr i przewodnik, który nie jest zadowolony z tego faktu ale został chyba podstawiony pod ścianą i nie chciał nas zostawić samych. Miejsce, w którym się znajdujemy jest sporej wielkości jak na jaskinię choć nie przesadnie ogromne. Na środku wznosi się usypany stos soli, po której chodzimy. Podobno jaskinia posiada jeszcze jedno przejście do kolejnej komnaty ale ma ono jakieś 1,5km! Kilka metrów czołgania się po soli przez ciemną jaskinię z tonami skały nad głową to wystarczająco. Zresztą nie jestem sobie nawet w stanie wyobrazić czołgania w tak ciasnej przestrzeni na tak długim odcinku. Na pamiątkę zabieram trochę gruboziarnistej soli do woreczka, która do dziś służy mi w kuchni. Mam tylko nadzieję, że nie spożywam przy okazji całej tablicy Mendelejewa.

Przed wejściem do jaskini

Po powrocie z wycieczki zmieniam miejsce zamieszkania i przenoszę się do ekipy z Poznania. Miasteczko to jedna główna ulica z paroma sklepikami o niewybrednym asortymencie więc robimy małe zakupy na kolację, kupujemy lody i idziemy pospacerować. Na nabrzeżu, przy lesie namorzynowym podziwiamy pamiątki z ususzonych ryb i obserwujemy jak dzieciaki łowią ryby. Basia usiłuje namówić jednego z nich by wypuścił swą zdobycz ale młody jest nieugięty. Wracamy już po zmroku. O tej porze dobrze widać jak w oddali na horyzoncie płonie pochodnia gazowa w rafinerii. Jawi się na horyzoncie niczym gigantyczna świeczka.

O ile wieczór pogoda znów była znośna i widoczność jakby się poprawiła, o tyle rano jest chyba najgorzej z wszystkich dni – ledwo cokolwiek widać, a my tu na wycieczkę jedziemy – do kanionu Chakhooh. Na drodze warunki dość słabe ale oczywiście nie na tyle by nie wyprzedzać!

W drodze do wąwozu

Z parkingu do kanionu prowadzi niedługa ścieżka lekko pnąca się w górę. Sam kanion to… dwa kaniony krzyżujące się prostopadle w środku. Wyżłobione w piaskowcu dziury zmuszają nas do przeskakiwania raz wyżej, raz niżej. Mimo, że deszcze występują tutaj niezwykle rzadko to właśnie obecna forma kanionu jest ich dziełem. W dodatku zmienia się po każdych opadach. Miejscowi wpadli na niezwykły pomysł gromadzenia tej wody – wydrążyli na dnie kanionu studnie, w których każdorazowo się ona  zbiera. Stąd też kanion wziął swą nazwę; chah – studnia, kooh – góra. Chwilę krążymy pomiędzy wysokimi ścianami po czym wracamy do samochodu i udajemy się w drugie miejsce na planie naszej wycieczki – do doliny Tandis-ha. Słynie ona z ciekawych form erozyjnych, w których można dopatrzyć się ludzi czy zwierząt. Ciekawostką jest fakt, że dno doliny usłane jest… muszlami. Powód jest prozaiczny – całkiem niedawno (w skali geologicznej) było tu jeszcze morze.

Wąwóz Chakhooh

Dromadery w dolinie Tandis-ha

Po powrocie z wycieczki dogadujemy się z naszym gospodarzem co do transportu w kierunku Laft i przystani promowej, z tym że gdy tam docieramy czeka nas niemałe rozczarowanie. Sznur aut i zła wiadomość – z powodu złej pogody kursowanie promu zostało zawieszone. Nie wiadomo na jak długo. Rzeczywiście pogoda jest dość powiedzieć paskudna. Wieje piaskiem i zaczyna kropić. W dodatku tubylcy dziwnie na nas patrzą i kierowca nie za bardzo chce nas tam zostawiać.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że o ile Iran zamieszkują głównie Persowie to wyspę Keszm Arabowie. Ci pierwsi odcinają się zdecydowanie od tych drugich i warto zwracać uwagę na to, by ich ze sobą nie mylić, bo różni ich wiele. Jedną z tych różnic jest między innymi ubiór. Mężczyźni na Keszm noszą długie tuniki zwane diszdasz i chusty kefijje. U kobiet uwagę zwracają przede wszystkim maski noszone na twarzy zwane boregheh. Podobno miały one na celu zmylić krążących po zatoce piratów aby z daleka tak przebrana kobieta wyglądała jak mężczyzna i nie została porwana.

Na nasze szczęście, tuż obok przystani promowej znajduje się centrum handlowe i hotel, w którym dostajemy pokój w bardzo przystępnej cenie. Warunki jednak są mocno surrealistyczne. Pomijając już klatkę schodową przysypaną piaskiem i wszystko inne, co wygląda jakby świeżo ukończone, czekające na ostateczne poprawki. Dopiero gdy się przyjrzeć bliżej wychodzi, że całość została oddana już parę lat wcześniej i w taki prowizoryczny sposób funkcjonuje do dziś. W centrum handlowym pustki. Wolne powierzchnie handlowe czekają na wynajem, a przez szklany dach kapie woda, gdzie dwa piętra niżej na dole tworzy się solidna kałuża.

Rano dopisuje nam szczęście, a przynajmniej tak się nam wydaje, gdy zabiera nas autobus do Isfahanu. Bardziej pasowałby mi bezpośredni do Teheranu ale jak się nie ma co się lubi to się lubi co się ma. Szybkie zakupy i w drogę, a ta ciągnie się wyjątkowo długo. Ponadto szemrana atmosfera hotelu na Keszm nie przestaje nas opuszczać. Dopiero gdy docieramy do Isfahanu prawda wychodzi na jaw. Dlaczego autobus omijał centra miast, dlaczego kierowcy zasłaniali tył autobusu i dlaczego nikt tam nie siedział. O 3 nad ranem, po 16 godzinach jazdy (sic!), na przedmieściach Isfahanu zatrzymujemy się by wyładować kontrabandę. Okazuje się, że przemycaliśmy… jedwabne hijaby z Dubaju. Pomagamy przepakować ładunek do osobowego auta, a jest tego dość sporo bo nie mieści się nawet w bagażniku. Uwijamy się szybko nie dlatego, że panuje pełna konspiracja, lecz ponieważ jest -11C! O ile na Keszm wsiadaliśmy lekko ubrani, było około 20C, o tyle teraz jest ponad 30C mniej. Na szczęście jest sucho i zimno nie jest tak dotkliwe.

Na dworcu autobusowym rozstajemy się. Basia, Karol i Piotr zostają parę godzin w Isfahanie, a ja łapię pierwszy autobus do Teheranu.

Sziraz, Persepolis i Nekropolis

Sziraz – miasto jednoznacznie kojarzące się z jednym z moich ulubionych szczepów winogron, choć tak naprawdę niemające z nim nic wspólnego. Jak potwierdziły badania genetyczne shiraz pochodzi z Francji. I tyle byłoby tych skojarzeń bo Iran nie należy do krajów z wina słynących.

Po całonocnej jeździe autobusem z Jazd wysiadam na przedmieściach Sziraz i spacerem idę w stronę chyba najbardziej znanego irańskiego meczetu, wizytówki kraju – meczetu Nasir ol Molk. Cały sekret tkwi w tym, by być tam jak najwcześniej, gdy nisko świecące jeszcze słońce wpada przez kolorowe witraże do środka dając oczom piękny spektakl mieniących się kolorowych wzorów. Ale niestety, z powodu święta w dniu dzisiejszym meczet jest zamknięty. Szybka zmiana planów i korzystając ze wskazówek Marcina kieruję się do polecanego przez niego hostelu, w którym wykupuję wycieczkę do Persepolis i Nekropolis. Do obu zabytków można i bez przeszkód dotrzeć transportem publicznym lub taksówką jednak w cenie wycieczki był od razu uwzględniony koszt biletów i drobny poczęstunek więc nie opłacało się dodatkowo kombinować.

Plan Persepolis

Po około godzinie jazdy podjeżdżamy pod ruiny i ruszamy na zwiedzanie tego, co z niego zostało, po tym jak armia Aleksandra Wielkiego w 330 r. p.n.e. zniszczyła perskie miasto (z greckiego: Perses – perskie, polis – miasto).
Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą już z 515 r. p.n.e., kiedy to zostało założone przez Dariusza I Wielkiego z rodu Achemenidów. Wówczas zaczęły powstawać pierwsze budowle takie jak pałac czy skarbiec, które jednak zostały ukończone dopiero za czasów panowania Kserksesa I. Miasto znajduje się na około 20 metrowym tarasie, do którego wchodzi się po jednych z dwóch równolegle umieszczonych schodów o niskich stopniach. Początkowo uważano, że zabieg ten ma na celu umożliwienie wjazdu do miasta na końskim grzbiecie. Późniejsze teorie tłumaczą to tym, by szlachta wchodząc mogła w ten sposób zachować dostojny krok. Wejście na teren miasta wewnętrznego prowadzi przez monumentalną Bramę Kserksesa lub Bramę Wszystkich Narodów. Boki bramy zdobią ogromnej wielkości rzeźby byków zatopione niejako w ścianie. W całym mieście wiele kolumn, pozostałości ścian zdobią dobrze zachowane reliefy przedstawiające wydarzenia z życia miasta. Ówcześni Persowie nie znali pojęcia perspektywy dlatego też chcąc przedstawić daną scenę umieszczali je nad sobą. Jednym z takich przedstawień są tzw. nieśmiertelni – armia złożona z 10 tysięcy wojowników. Wbrew mylącej nazwie nie byli one wcale nieśmiertelni jednak gdy któryś ginął, od razu zostawał zastąpiony. W ten sposób tworzono efekt psychologiczny armii, tak jakby żaden z wojowników nie zginął.

Przykład „perspektywy” stosowany w ówczesnej Persji. Postacie przedstawione na samym dole są w pierwszym rzędzie.

 

Jak już wcześniej wspomniałem, w 330 r. p.n.e. armia Aleksandra Wielkiego napadła i zniszczyła Persepolis. Większą część strawił ogień. Historycy po dziś dzień spierają się czy był dziełem przypadku czy umyślnym działaniem oraz zemstą za spalenie Aten, co  150 lat wcześniej dokonał król Kserkses.

Na wzgórzu osłaniającym miasto od wschodu wykuto królewskie grobowce służące za miejsce pochówku dla Artakserksesa II i Artakserksesa III. Dotrzeć do ich podnóża można idąc parę minut wydeptaną ścieżką. Z góry roztacza się panoramiczny widok obejmujący nie tylko leżące u podnóża Persepolis ale i całą okolicę, aż po horyzont.

Kilka kilometrów dalej leży inne ze znanych i wartych odwiedzenia miejsc – Naqsh-e Rostam zwane potocznie Nekropolis. W pionowej ścianie wykuto cztery grobowce dla czterech władców z rodu Achemenidów – Dariusza Wielkiego, Kserksesa I, Artakserksesa I i Dariusza II. Wejścia do nich zostały wyłamane przez Aleksandra Wielkiego i nie wiadomo co stało się z ciałami.
Jako, że wejścia do grobów znajdują się na pewnej wysokości tak, że poniżej znalazło się miejsce na reliefy przedstawiające sasanidzkich królów. Niektórych w walce, innych u boku bogów.
Pośrodku wznosi się zaratustriańska świątynia ognia o kształcie sześciokąta – Ka’ba-ye Zartosh z V wieku p.n.e.

Nekropolis

Popołudniu, po powrocie do miasta idę na spacer po okolicy. Nieopodal małego placu, na którym mieści się cytadela Karim Khana kupuję jakąś przekąskę i całkiem dobre lody – w końcu coś trzeba zjeść na obiad. Po przeciwnej stronie placu mieści się budynek poczty, więc przy okazji wysyłam pocztówki. Z ich zakupem czekałem aż do Shiraz i tak jak przeczuwałem – tutaj są najciekawsze, szczególnie te przedstawiające Nasir ol Molk.

Cytadela Karim Khan

Parę ulic dalej mijam jakiś kolejny meczet – Ali Ibn Hamza i postanawiam z ciekawości zajrzeć. Przysiadam na chwilę na dziedzińcu przy małym basenie z fontanną i… znów ktoś niespodziewanie wręcza mi kubek z herbatą. Przyznaję, że irańska gościnność zaczyna pozytywnie zaskakiwać. Czekam aż trochę przestygnie po czym wypijam szybko dużymi łykami. Wchodzę do wnętrza meczetu i.. zastygam onieśmielony jego wystrojem. Ściany i sufit pokryte są, sam nie wiem, tysiącami.. milionami małych różnokolorowych, połyskujących szkiełek, które mienią i odbijają światło. Efekt jest oszałamiający i robi na mnie duże wrażenie.

Meczet Ali Ibn Hamza

Idąc dalej mijam park, w którym wznosi się grób Hafeza – klasyka poezji perskiej i tadżyckiej urodzonego i zmarłego w Sziraz. Uznaje się go za jednego z największych twórców poezji lirycznej.

W oddali grób Hafeza

Najbardziej moją uwagę przykuwa jednak wzniesienie, które wznosi się kawałek dalej. Wydaje się być na wyciągnięcie ręki, więc postanawiam spróbować dostać się na górę. W zasadzie od głównej drogi wiedzie ścieżka. Może nie jest w najlepszym stanie ale 20 minut zajmuje mi wydrapanie się na jej grzbiet. Widoki jakie się z niego roztaczają są niesamowite. Na północnym-wschodzie, tuż u podnóża leżą gęsto zabudowane domy, wraz z Bramą Koran na wjeździe do miasta, a wszystko to jest otoczone górami w piaskowym kolorze. Praktycznie zero zieleni. Tylko gdzieś między jednym, a drugim zachodzącym na siebie masywem można się domyślać, że istnieje jakiś prześwit, w kierunku którego wiedzie droga. Widok na południe to z kolei reszta miasta rozlana na bardziej otwartym terenie na tle powoli obniżającego się na horyzoncie słońca. Na górze spędzam chyba kilkadziesiąt minut delektując się przepięknymi widokami. Bez zastanowienia jest to jedno z ciekawszych miejsc w mieście i warto przyjść tutaj przed zachodem słońca.

Panorama miasta

Cały czas z dołu docierają do mnie hałasy jakiejś demonstracji czy wiecu. Tak to w każdym razie z mojej perspektywy wygląda. Z ciekawości postanawiam podejść bliżej szczególnie, że wszystko dzieje się obok parku z grobowcem kolejnego perskiego poety – Sadiego. Próbuję wmieszać się w tłum ale ciężko mi to idzie, gdy wszystkie oczy zwrócone są w moim kierunku. Zresztą wspominałem wcześniej, że mam trochę kolorowy strój i daleko mi do ninja. Chwilę jeszcze kręcę się w koło po czym wracam w drogę powrotną, a że zapuściłem się parę kilometrów za miasto to czeka mnie dłuższy spacer.

Następnego dnia już nie ma żadnego święta i skoro świt, tuż po otwarciu meczetu o godzinie 7 rano ruszam na zwiedzanie. Jak wspominałem, jest to najlepsza pora jako, że poranne promienie słońca wpadają przez kolorowe witraże tworząc na ścianach i podłodze grę świateł. Mimo, że jestem wcześnie, tuż po otwarciu to wewnątrz znajduje się już parę osób. Wszyscy z aparatami fotografują to piękne zjawisko. W miarę upływu czasu ludzi pojawia się coraz więcej i ciężko o większy spokój. Przychodzą kolejne wycieczki i robi się tłoczno. Większość zdjęć i pocztówek przedstawia meczet bez dywanów. Na ich misternych perskich wzorach światło trochę się gubi ale i tak całość robi niesamowite wrażenie. W środku spędzam z grubsza półtorej godziny spacerując lub po prostu siedząc i oglądając. Warto zadrzeć głowę ku górze i zwrócić uwagę na pięknie zdobiony sufit.

Nasir Al-Mulk czyli Różowy Meczet

Jest jednym z ważniejszych miejsc pielgrzymkowym dla Szyitów w Iranie, a dostępnym tylko w ograniczonym stopniu dostępny dla innowierców. Meczet Shah Cheragh – bo o nim mowa, w dosłownym tłumaczeniu znaczy Król Światła. Wnętrze budowli, podobnie jak w meczecie Ali Ibn Hamza, choć na znacznie większą skalę, pokryte jest milionami maleńkich odłamków luster odbijających światło we wszystkich kierunkach.

Meczet Shah Cheragh

Aby wejść na teren kompleksu należy poczekać na przydzielenie przewodnika, który oprowadzi po całym terenie, udzieli informacji i przede wszystkim przypilnuje aby nie wchodzić do środka głównego meczetu, co teoretycznie jest zabronione. Nie jest to jakoś szczególnie restrykcyjnie pilnowane i zgaduję, że przy odrobinie szczęścia lub odpowiedniej porze dnia (lub nocy) dałoby się wejść do środka tak jak zrobiłem to w meczecie Fatimy w Qom. Tym razem musi mi jednak wystarczyć krótkie spojrzenie z zewnątrz i skupienie się na zewnętrznej części kompleksu. O ile sporo irańskich świątyń mnie nie zachwycało ze względu na ich słaby stan, o tyle Różowy Meczet czy Shah Cheragh są nie dość, że bardzo dobrze zachowane i wzorowo utrzymane to same w sobie są pięknie. Misternie zdobione i wzorzyste przyciągają wzrok i cieszą oko.

Popołudnie spędzam snując się po mieście i zaglądając do miejsc, które wczoraj pominąłem. Długo spaceruję po targu, a przyznam że te mnie zawsze bardzo przyciągają swoimi kolorami i zapachami egzotycznych przypraw. Zdecydowanie ciekawsze są oczywiście te z dojrzałymi owocami, przyprawami o nieznanych nazwach aniżeli sekcje z rybami czy mięsem ale przez wszystko trzeba przejść. Przy okazji uzupełniam zapasy i zaopatruję się w kurkumę, curry, herbaty, goździki, anyż i szafran. Iran stoi szafranem ale nawet tutaj ceny tej najdroższej przyprawy świata są kosmiczne! Za parę gramów szafranu płacę kilkadziesiąt złotych. Jak łatwo policzyć kilogram kosztuje kilkadziesiąt tysięcy! Nie dziwi więc fakt, że jego wagę podaje się do trzech miejsc po przecinku.

Niestety śnieżna i zimowa pogoda, która żegnała mnie we Lwowie dotarła z tygodniowym opóźnieniem także do Iranu. Przed wyjazdem planowałem, że po odwiedzeniu Szirazu pojadę na zachód – do zielonego Lorestanu w góry. Front, który dotarł jednak tu z Europy może i nie przyniósł śniegu ale w ciągu jednego dnia w samym Sziraz temperatura spadła z ponad 25C do zaledwie 12C. W górach, gdzie i tak było chłodniej o te 10 stopni ochłodziło się jeszcze bardziej, a nocami było znacznie poniżej zera. Jadąc do Iranu w listopadzie chciałem opuścić jak najwięcej z ponurego listopada w Polsce i zażyć resztek ciepła, więc musiałem trochę zmodyfikować swój plan by to osiągnąć. W poszukiwaniu pogody pojechałem jeszcze dalej, dodatkowe 600km na południe, nad Zatokę Perską.

P.S. Śnieg spadł kilkanaście dni później na pustyni w Arabii Saudyjskiej.

Jazd

Do Jazd położonego na styku dwóch pustyń – Wielkiej Pustyni Słonej i Pustyni Lota docieram późnym wieczorem po kilkugodzinnej podróży autobusem z Isfahanu. Nim jeszcze ruszyliśmy w drogę słyszę znajomy język i tuż za mną siadają Gosia ze Zbyszkiem. Na rozmowie jazda upływa nam zdecydowanie szybciej, a po dotarciu na miejsce wspólnie bierzemy taksówkę do hotelu. Meldujemy się i po krótkiej przerwie ruszamy w wąskie uliczki miasta szukać restauracji bo wypadałoby w końcu coś przekąsić. Po 22 jest z tym ciężko ale po parominutowym spacerze coś udaje nam się znaleźć. Siadamy na tapchanach i zamawiamy każdy po zupie. W tym czasie podchodzi do nas jakiś pan i na dzień dobry zaczyna wymieniać po kolei nazwiska naszych piłkarzy: Deyna, Boniek, itd. i tłumaczy, że Mundial, że Argentyna i że on też coś tam dla Iranu jako bramkarz. Zaskoczeni zaczynamy sprawdzać historię mistrzostw świata z 1978 roku, następnie skład reprezentacji Iranu ale jego nazwisko nigdzie nie występuje. Tłumaczy, że on nie grał w pierwszym składzie zatem szukamy w drużynie rezerwowej ale nadal nic. Wyjaśnia, że był ledwie trzecim bramkarzem ale po chwili szukania i tam go nie znajdujemy. Gdzieś tam w każdym razie był, coś tam robił. Nie mniej jednak to miło, że ludzie pamiętają nasze drużyny i zawodników. Podobnie ma się sprawa z współczesną siatkówką. Z Iranem w ramach Ligii Światowej graliśmy wiele razy i parę osób, gdy im powiedzieć, że jesteśmy z Polski (tu: Lechistan) wymieniali dwa-trzy nazwiska naszych siatkarzy.

Jazd stanowi dobrą bazę wypadową na pustynię i tego typu wycieczki są tu organizowane i cieszą się zainteresowaniem turystów. Mnie jednak nie ciągnęło do zobaczenia ogromnych przestrzeni piasku więc szukałem alternatywnych sposobów spędzenia czasu.

Pierwsze co zrobiłem to wybrałem się do sklepu po ładowarkę do telefonu, bo swoją zostawiłem u Ramiego w Isfahanie. Przy okazji dotarłem do kompleksu Amir Chakhmaq, na który składa się meczet, karawanseraj, łaźnia, studnia, tekyeh (miejsca zbiórki Szyitów na modlitwę) oraz lokalne sklepiki

Kompleks Amir Chakhmaq

Kręcąc się w okolicy zagaduję jednego turystę, rozmawiamy parę minut i dopiero przy wymianie podstawowych informacji okazuje się, że spotkałem rodaka – Marcina. Od tego momentu wspólnie ruszamy na zwiedzanie Jazdu. Macin miał na oku muzeum wody, która w tym pustynnym mieście jest cennym nabytkiem więc idziemy obejrzeć je razem. Tam dowiadujemy się m.in. o ludziach-kretach, którzy kopią qanaty – wąskie tunele pod ziemią z miasta w stronę gór, którymi następnie płynie woda. Jeśli rodzina jest bogata to stać ich na wybudowanie własnego kanału. Reszta musi zadowolić się wodą już przez kogoś zużytą i ponownie wpuszczoną do obiegu.

Planów na dłuższy pobyt w Jazd nadal nie mam dlatego zostawiam plecak w hostelu żeby się z nim nie włóczyć niepotrzebnie. Nieopodal wznosi się kolejny meczet – Jameh. Trwają w nim właśnie przygotowania do Al-Arba’in, czyli święta obchodzonego przez szyitów czterdzieści dni po Aszurze. Tak w skrócie jest to święto upamiętniające śmierć wnuka proroka Mahometa. Co się tyczy jeszcze dni wolnych w Iranie to warto nadmienić, że weekend w krajach islamskich zwyczajowo przypada na czwartek i piątek, aczkolwiek powoli odchodzi się od tego i przesuwa na piątek – sobotę ze względu na ułatwienie przedsiębiorstwom międzynarodowej współpracy.

Meczet Jameh

Iran zamieszkują głównie szyici stanowiący ledwie 12% wszystkich muzułmanów. Niedługo później, będąc już w Teheranie rozmawialiśmy między innymi na temat religii i rozłamu Islamu na szyitów i sunnitów dowiedziałem się dokładniej o co chodzi w tym sporze. Geneza konfliktu sięga VII w. naszej ery, gdy prorok Mahomet zmarłszy nie pozostawił po sobie następcy ani nie wskazał jednoznacznie w jaki sposób można by dokonać takiego wyboru . Jedna grupa nie zaakceptowała wyboru przedstawiciela drugiej grupy i odwrotnie, co doprowadziło do konfliktu trwającego po dziś dzień, a którego końca nie widać. Czasem aż ciężko uwierzyć, że spory mogą trwać na przestrzeni tysiącleci, a głównym problemem jest wybór odpowiedniego następcy proroka, który pojawił się wieki temu.

Meczet Jameh oglądamy bardzo pobieżnie by nie krzątać się podczas przygotowań, a poza tym w środku i tak niewiele jest do oglądania. Decydujemy się podążyć do zaratustriańskiej świątyni ognia,  której ogień nieprzerwanie pali się półtora tysiąca lat. Sama świątynia oczywiście jest nowa, wybudowana współcześnie ale ogień był przenoszony parę razy w przeszłości zanim tutaj trafił. Nie mamy szczęścia bo przychodzimy gdy akurat jest przerwa i świątynia jest zamknięta. W godzinach popołudniowych życie i funkcjonowanie instytucji zamiera na pewien czas. Nawet mamy trudności ze znalezieniem lokalu na obiad. Dopiero niedaleko hostelu trafiamy na otwartą restaurację.

Zaratustriańska Świątynia Ognia

Spacerując wcześniej po mieście próbowaliśmy znaleźć miejsce, w którym moglibyśmy spróbować wielbłądziego mięsa i oto przypadkiem, w restauracji do której trafiliśmy jest bufet i właśnie mięso z wielbłąda do wyboru. Powiedziałbym, że smakuje bardzo podobnie do wołowiny i ma zbliżoną strukturę.

Mięso wielbłąda, ryż i lody!

Świat jest mały, co zawsze powtarzam i tym razem także okazuje się mały. W restauracji spotykamy Mikołaja i Marcina, z którymi braliśmy tydzień wcześniej taksówkę z lotniska w Teheranie, a dodatkowo dosiadają się do nas kolejni Polacy z dwójką małych dzieci podróżujący już od pół roku własnym samochodem po krajach Azji Środkowej.

Na popołudnie zostawiamy sobie ogród Bagh-e Dolat Abad, do którego docieramy taksówką za parę riali lub tomatów. Kto by na to zwracał uwagę. Centrum ogrodu stanowi pawilon będący niegdyś rezydencją perskiego regenta Karima Khan Zand. Wnętrze budynku choć prezentuje tylko puste mury to zarazem bogato zdobione w bogato zdobione kolorowe witraże. Ogród znany jest również z jednego z najwyższych bo aż 33m badgiru wznoszącego się nad pawilonem. Jazd sam w sobie stanowi duże skupisko badgirów, których jest tu duże zagęszczenie co najlepiej ukazuje widok panoramiczny na miasto.

Badgir w ogrodzie Bagh-e Dolat

Badgiry w Jazd

Czym zatem są badgiry? Niczym więcej jak „łapaczami wiatru” – starożytną wersją klimatyzacji. Zwyczajowo jest on jeden, cztery lub osiem na budynek, a ich zasada działania może być różna. Nie mniej jednak każdy z nich pełni funkcję chłodzenia powietrza. Jedne tylko robią zwykły przeciąg, w innych ciepłe powietrze jest ochładzane przez wodę z qanatu. Gdy nie ma jednak ani wody, ani wiatru stosuje się badgiry solarne, gdzie ciepłe powietrze w kominie jest ogrzewane po czym samoistnie unosi się do góry.

Wracając z ogrodu do centrum przechodzimy labiryntem wąskich uliczek, których mury odgradzają nas od pobliskich domów. Po całym dniu chodzenia wracamy ponownie przed kompleks Amir Chakhmaq, przy którym znajduje się polecana w przewodniku cukiernia. Łatwo ją poznać po tłumach ludzi w środku. Żeby nie pozostać w tyle też decydujemy się na zakup lokalnych słodkości. Najpierw na karteczce zapisujemy co chcemy, podajemy sprzedawcy, ten wybiera dla nas odpowiednie opakowania, waży je po czym daje kwitek, z którym udajemy się do kasy. Po wszystkim wracamy po odbiór naszych smakołyków.

Po całym dniu wspólnego zwiedzania się rozstajemy. Marcin jedzie na pustynię, a ja odbieram plecak i czekam na swój autobus na południe. Zbliża się godzina wyjścia więc zbieram się złapać taksówkę na dworzec. Przechodzę może 15 metrów od drzwi hostelu i ledwie docieram do ulicy gdy zatrzymuje się obok mnie auto. Opada szyba i ktoś z wnętrza woła żebym wsiadał, podwiozą mnie gdzie zechcę. Chwila zastanowienia, w głowie sceny z filmów, jak zostaję porwany, sprzedany i kto wie co jeszcze, po czym ciągnę za klamkę i gramolę się do środka z plecakiem pod nogami. Trafiłem na rodzinę z dzieckiem. Tacy chyba nie porywają dla okupu, prawda? Jedziemy na dworzec rozmawiając przy tym luźno na temat Iranu, czasów po rewolucji i tego, że nie każdemu się to podoba jednak pamiętając wydarzenia z przeszłości nikt nie odważy się wyjść przed szereg i powiedzieć „dość”.

 

Isfahan

Do Isfahanu docieramy po niespełna trzygodzinnej jeździe autobusem z Kaszanu. Jest późno. Z dworca odbiera nas nasz kolejny gospodarz i wspólnie autem wracamy do domu, gdzie na stole czeka już kolacja. Uzupełniając kalorie, bo w ciągu dnia nie było czasu na jedzenie, rozmawiamy na temat naszych kultur oraz sytuacji w jakiej znalazł się współczesny Iran. A znalazł się w całkiem nieciekawej, obłożony wszelkimi sankcjami skutecznie tłumiącymi rozwój gospodarczy kraju. Co prawda niedawno zaczęto rzekomo je znosić i uwalniać Iran z kajdanów ale od każdego słyszymy, że to wciąż fikcja. Pomimo wielu bogactw naturalnych, od ropy począwszy na przesłodkich daktylach kończąc, nie można tych dóbr narodowych w większym stopniu eksportować i czerpać zysków z handlu. Podobno dochodzi nawet do sytuacji, że Włosi lub Hiszpanie skupują oliwki, przetwarzają i gotowe produkty oznaczają jako swoje. Analogicznie z innymi towarami.

Nie łatwiej wygląda sytuacja z dostępem do alkoholu, który jest zakazany i nie można sobie ot tak pójść do sklepu i kupić co na co tylko przyjdzie nam ochota. Oczywiście dla mieszkańców to nie problem i istnieją sposoby by otrzymać upragniony trunek. Zwykle wystarczy zagadać do odpowiednich osób (np. w sklepie) i zaraz lub po godzinie coś się znajdzie. Irańczycy radzą sobie jak mogą i również w swoich domach produkują wina, robią nalewki czy pędzą bimber dla własnej konsumpcji. Słyszałem opowieści od osób, które miały okazję uczestniczyć w imprezach urodzinowych, na których ktoś dowiózł alkohol. Wszystko jest dostępne jeśli się wie gdzie szukać. Podobnie jest jak słyszałem z środkami odurzającymi czy… wieprzowiną. Przy czym w tym towarzystwie alkohol traktowany jest jako błahostka. Oczywiście nie taka jak u nas, gdzie skończyłoby się na upomnieniu i do domu. Najprawdopodobniej za alkohol trzeba by było swoje odsiedzieć i dostać parę razów batem po plecach. Drugi biegun zajmuje wieprzowina, której spożywanie jest moralnie o wiele, wiele gorsze, a kary znacznie surowsze.

Wielki Bazar

W Isfahanie jest więcej ciekawych miejsc wartych odwiedzenia aniżeli w Kaszanie. Jednym z nich jest jeden z najstarszych i najdłuższych bazarów na Bliskim Wschodzie, którego początki sięgają XVII wieku, a długie na dwa kilometry arkady łączą stare i nowe miasto. Przechadzając się jego wąskimi uliczkami obserwuję sprzedawców handlujących dywanami, naczyniami, wszelkiej maści ubraniami, pamiątkami, przyprawami oraz od czasu do czasu daktylami. Jak nigdy nie byłem fanem tych ostatnich, tak w Iranie nie można się im oprzeć. Są dojrzałe, miękkie, mięsiste i tak słodkie jakby dojrzewające w cukrze. Palce lizać! Dodajmy do tego kilkanaście rodzajów pistacji – solonych bądź zwykłych i można organizować ucztę.

Sklep z perskimi dywanami

Mieszanka przypraw

Wielki Bazar otacza wpisany na listę UNESCO Plac Naksz-e Dżahan zwany również Placem Królewskim bądź Placem Imama. Przy wymiarach 512 x 159m jest drugim największym placem na świecie po chińskim Placu Niebiańskiego Spokoju (Tiananmen). Pierwotnie miał służyć jako miejsce ceremonii królewskich i boisko do gry w polo. Południową stronę placu zajmuje Meczet Królewski, po zachodniej pałac Ali Kapu, a po wschodniej Meczet Szacha Lutf Allaha, do którego zmierzam w pierwszej kolejności. Uiszczam opłatę za wstęp i już jestem w środku. Nie ma wielu turystów ale to i lepiej. W dodatku dziedziniec wewnętrzny jest duży i można swobodnie spacerować. Oglądając wcześniej meczety i medresy w Uzbekistanie te irańskie wypadają zdecydowanie na niekorzyść. W dużej mierze są zniszczone, tu i ówdzie toczą się jakieś prace remontowe i przy których wznoszą się rusztowania. To co niewątpliwie łączy te meczety to piękne, bogato zdobione płytki pokryte mnóstwem florystycznych i geometrycznych wzorów.

Meczet Szejka Lotfollaha

Plac Naqsh-e Jahan Square

Plac Imama Ali

Meczet Naqsh-e Jahan

Przechodzę uliczkami Wielkiego Bazaru, które popołudniu pustoszeją i całkowicie się wyludniają. Robi się wręcz dziwnie gdy idę w środku dnia jednym z największych targów i nie spotykam nikogo. Na światło słoneczne wychodzę dopiero po drugiej stronie. Od razu wszystko wraca do normy, życie toczy się dalej. Gdy tak idę w stronę meczetu Jameh ktoś wręcza mi do ręki kubek z herbatą i odchodzi. Ot tak, zupełnie bez powodu. Przez chwilę stoję zdezorientowany sytuacją, która właśnie zaszła, po czym ruszam dalej.

Meczet Jameh

Meczet Jameh jest chyba najstarszym irańskim meczetem, którego początki sięgają VIII wieku, kiedy to pełnił funkcję świątyni zaratustriańskiej. Jego cechą charakterystyczną są cztery ejwany (przesklepione pomieszczenia ze sklepieniem w formie łuków). Przychodzę godzinę przed zamknięciem stąd muszę się trochę pospieszyć ze zwiedzaniem by zdążyć obejść cały kompleks, a nie jest on mały.

O ile w ciągu dnia na Placu Imama było sporo ludzi – piknikujących i odpoczywających na trawie, o tyle po zmroku jest ich jeszcze więcej. Generalnie życie toczy się jak wszędzie i wbrew opiniom Iran jest takim samym państwem jak każde inne, a nawet więcej, jako że mieszkańcy nie skażeni masową turystyką są wciąż otwarci, gościnni i ciekawi zagranicznych odwiedzających. Jakiś student zaczepia mnie na placu i pyta czy nie udzielę mu wywiadu przed kamerą i odpowiem na parę pytań potrzebnych do pracy dyplomowej. Chodzi głównie o postrzeganie Iranu w naszym świecie i ewentualne, choć niczym moim zdaniem nieuzasadnione, obawy przed przyjazdem.

Pałac Aali Qapu

Na drugi dzień zwiedzania zostawiam sobie ormiańską Katedrę Świętego Zbawiciela (Vank), której wnętrze zdobią niesamowicie misternie malowane freski przedstawiające sceny biblijne.

Freski w katedrze Vank

Tuż obok kościoła mieści się muzeum upamiętniające ludobójstwo Ormian dokonane przez Imperium Osmańskie w latach 1915-1917 podczas I Wojny Światowej. Jest to drugie najlepiej udokumentowane po Holocauście ludobójstwo.

W sercu miasta, nad rzeką Zayandeh stoi jeden z jedenastu mostów w Isfahanie – Si-o-seh pol o trzydziestu trzech łukach. Nad rzeką to obecnie na wyrost powiedziane, ponieważ w związku z nieudolną gospodarką wodną i przekierowaniem wody w kierunku Yazd, koryto rzeki jest wyschnięte na pieprz i można przejść na drugi brzeg suchą stopą. Obecnie woda pojawia się tylko na krótki okres parę razy w roku. Smutny to widok oglądać tak potężny most rozpostarty nad spaloną słońcem trawą. Dawniej w poniektórych podcieniach mieściły się herbaciarnie, które jednak zlikwidowano pod pretekstem likwidowania tajnych spotkań konspiracyjnych, których uczestnicy się tam rzekomo mieli gromadzić.

Most Si-o-seh pol

Qom, Kaszan, Abyanneh

Po bardzo krótkim locie z Baku, około północy lądujemy pod Teheranem na międzynarodowym lotnisku Imam Khomeini.

Przed przejściem wyrabiamy wizy (75€ lub 85$). Do wizy potrzebne jest ubezpieczenie potwierdzające ważność w Iranie. Pokazujemy EURO26, gdzie jest napisane, że obejmuje cały świat. Pan za ladą sceptycznie kręci głową. Próbuję go podejść, że jeśli Iran uważa się za kraj świata to ubezpieczenie jest jak najbardziej ważne. Ripostuje, że Iran to nie świat, Iran to księżyc. Na szczęście wszystko przechodzi bez przeszkód. Dostajemy wizy na miesiąc.

Dolary wymieniamy od razu w terminalu i ruszamy na pastwę losu taksówkarzy żeby jakoś się z tego lotniska w środku nocy wydostać. Mam jeszcze chwilę przyjemności negocjować po rosyjsku. Po dłuższych dyskusjach znajdujemy taksówkarza chętnego nas zabrać za 500 000 riali. Warto w tym miejscu nadmienić, że w Iranie obowiązują również tomany, które są.. rialami uciętymi o jedno zero lub więcej. 500 000 riali może być 50 000 tomanów lub po prostu 50 tomanami. W zależności na kogo się trafi. Trzeba się przyzwyczaić.

Z lotniska jedziemy wraz z dwójką chłopaków z naszego samolotu. My wysiadamy na bramkach przy autostradzie, oni jadą dalej. Kierowca wysadzając nas łapie nam od razu autobus do Qom. Nie musimy czekać ani minuty.

Autobus jest klasy VIP czyli wygodny, przestronny i ciepły. To jest moja trzecia noc bez porządnego snu i powoli zaczynam mieć dość. W wygodnym fotelu zapadam się coraz bardziej, robi się błogo sennie i.. właśnie wówczas trzeba wysiadać. Niestety na rogatkach miasta, a do centrum trzeba się jakoś dostać o tej 3 rano.

Idąc pustymi ulicami przez miasto po raz pierwszy stykamy się z Iranem. Mijamy puste parki, w których widać miejsca na piknik, parkingi, na których w samochodach lub na ziemi śpią ludzie. A noc do ciepłych nie należy. Jest może 12-15C. To i tak nieźle jak na listopad. W pewnej chwili obskakują nas taksówkarze stojący przy jednym ze skrzyżowań i ledwo udaje nam się przejść. Problemem jest, że nikt nie zna tu angielskiego i bariera językowa skutecznie utrudnia wszelkie kontakty. W końcu udaje nam się złapać stopa pod samą świątynię Fatimy, która nocą jest przepięknie oświetlona i mieni się kolorami.

Ludzie śpiący na parkingach przy drodze

Meczet Fatimy

Jak już wspominałem, kontakt językowy jest utrudniony ale dowiaduję się, że aby wejść do środka należy zostawić rzeczy w przechowalni, która jest otwarta dopiero od 5.

Zostawiam więc rzeczy na trawniku i wchodzę do środka. Meczet jest ogromny i przepiękny. Spaceruję bez przeszkód, przez nikogo niezatrzymywany. O ile jestem bez aparatu, o tyle widząc, że miejscowi robią zdjęcia telefonem, również po niego sięgam.

Wewnątrz znajduje się grób Fatimy – córki siódmego z dwunastu Imamów i siostry ósmego. Co roku tysiące Szyitów pielgrzymują do świątyni Fatimy by oddać jej cześć.

Grób Fatimy

Po wyjściu robimy zmianę i ja zostaję na trawniku z rzeczami. Jestem tak śpiący, że w momencie zasypiam. Budzi mnie chłód. Listopadowa noc w Iranie nie jest tak ciepła jakbym chciał. Nie wiem na ile przysnąłem ale po przebudzeniu czuję się jeszcze bardziej niewyspany. Qom możemy uznać za zaliczone i nie ma tu po co dłużej zostawać. Starając się wydostać z centrum na obwodnicę pytamy kierowcy autokaru o drogę, a ten zaprasza nas do środka, częstuje herbatą, ciastkiem i podwozi na obwodnicę. Stamtąd po dłuższej chwili oczekiwania zabiera nas autobus do Kaszanu.

W Kaszanie mamy spotkać się z naszym gospodarzem z CouchSurfingu Amirem. Jednak najpierw idziemy zaopatrzyć się w lokalne karty SIM i… grzęźniemy w bagnie irańskich procedur. Jakby tego było mało, panie które nas obsługują robią ileś rzeczy na raz i tak naprawdę do końca same nie orientują się jak to wszystko ma działać. W każdym razie wszystkie sieci poza IranCell nie działają w iPhonach kupionych poza Iranem. U siebie w Samsungu nie mam żadnego problemu tylko zasięg LTE jest jedynie teoretyczny.

Gdy już zostawiliśmy swoje odciski palców, podpisy, kopie paszportów i wszystkie inne dane wrażliwe możemy zadzwonić po Amira. Mamy pewien problem ze zlokalizowaniem odpowiedniego ronda, przy którym jesteśmy umówieni. W końcu się udaje. Zapewne nie ciężko wyłowić nas z tłumu.

Wiele razy później zdarzało się, że każdego dnia mnóstwo ludzi podchodziło do mnie, zagadywało, prosiło o zrobienie zdjęcia. Do dziś nie wiem czy to dlatego, że byłem bardzo kolorowo ubrany i wyróżniałem się w ten sposób czy może jakiś inny. Nie mniej jednak było to bardzo miłe. Raz nawet udzielałem wywiadu do kamery na potrzeby jakichś badań dotyczących postrzegania Iranu za granicą.

Popołudnie w Kaszanie spędzamy kręcąc się i spacerując po mieście. Z zabytków jakie miasto ma do zaoferowania to m.in. Ogród Fin, bazar miejski, meczet Agha Bozorg i historyczne domy.

Ogród Fin przyznam szczerze trochę mnie rozczarował i zdecydowanie nie był wart swojej ceny. Postanowiłem wrócić te parę kilometrów do miasta piechotą i ledwo się rozpędziłem, a już ktoś zapraszał mnie do siebie. Pomyślałem, że to jest może ta irańska gościnność, o której tyle słyszałem i warto dać się porwać. Z tą myślą wsiadam do starego samochodu, pamiętającego jeszcze czasy sprzed rewolucji, którego kierowcą jest leciwy starszy dziadek. Pod nogami mam skrzynkę granatów (owoców!) przez co kolana sięgają mi do brody. Pan jechał na targ z zamiarem ich sprzedania ale póki co wracamy na herbatę do domu. Całkiem dobrze zna angielski, ponieważ swego czasu był związany z pracą przy wydobyciu ropy. Namawia mnie nawet żebym został ale wyjaśniam, że już mam gdzie spać. Po herbacie wracamy do miasta, w końcu granaty nadal nie sprzedane. Trochę atmosfera zaczyna się psuć gdy próbuje mnie podpytać ile mam przy sobie dolarów i ile z tego mu zostawię. Gość staje się nachalny i po dotarciu na targ odchodzę w swoją stronę.

Ogród Fin

Na koniec dnia, by zdążyć przed zmierzchem zachodzę do meczetu Agha Bozorog, który jest także medresą, czyli szkołą teologiczną. Poza dziedzińcem otoczonym dwupiętrowymi podcieniami wykończonymi standardowo wzorzystymi płytkami nie ma tu nic więcej do oglądania.

Meczet Agha Bozorg

Nazajutrz ruszamy na wspólną wycieczkę do położonej w górach miejscowości Abyaneh. Wioska ta cieszy się zainteresowaniem krajowych i międzynarodowych turystów, którzy przybywają by podziwiać kaskadowo zbudowane na zboczu góry domy o intensywnie czerwonej barwie. Po drodze mijamy elektrownię atomową, której rzekomo nie można fotografować ale zawsze można się przyjrzeć na Google Maps. Kawałek dalej na skrzyżowaniu dróg stoją rozlokowane działka z lufami skierowanymi gdzieś na wschód.

Po zjeździe z autostrady droga jest pusta i nie mijają nas żadne samochody. Korzystam z sytuacji i wychodzę na okno żeby trochę pofilmować krajobraz. Przy 80km/h trochę wieje ale czego się nie robi dla dobrych ujęć. Przed wjazdem do Abyaneh uiszczamy opłatę za zwiedzanie i parę kilometrów dalej parkujemy na początku wioski. Wbrew pozorom znajdujemy się na wysokości ponad 2000m n.p.m. i jak na listopad to pogoda cały czas dopisuje. Krótki rękaw zdecydowanie wystarcza i gdyby nie prawo, które w tym kraju nakazuje noszenie długich spodni bardzo chętnie włożyłbym krótkie.

Najpierw wspinamy się po zboczu, z którego rozpościera się panorama na okoliczne góry i miasteczko leżące pod stopami by po chwili zejść na dół i przejść wąskimi, brukowanymi uliczkami wśród gliniano-ceglanych domów. Abyaneh jest jedną z najstarszych miejscowości w Iranie co doskonale da się odczuć. Może to duch minionych epok i brak turystów ale atmosfera jaka panuje w miasteczku jest bardzo przyjemna. Jest tak pusto, cicho i spokojnie – wręcz błogo. Od czasu do czasu ciszę przerywa ryczenie poczciwego osła uwiązanego łańcuchem do ziemi. Nudzi się biedaczek tak stojąc bezczynnie cały dzień, a przynajmniej do chwili, gdy znów będzie potrzebny w transporcie. Takie to ciężkie życie osła – przydatny tylko gdy go potrzebują.

Abyaneh

Na przeciwległym zboczu leżą ruiny zamku. Ruiny to w tym przypadku trochę na wyrost powiedziane bo z zamku pozostała jedna wieża i mur okalający. Kawałek dalej natomiast jest coś co mogłoby przypominać sad w latach swojej świetności. Dziś jest to tylko kolejny kawałek muru otaczający suche, sterczące z ziemi patyki, które kiedyś były drzewami.

Chodząc własnymi ścieżkami do wioski nie wracam tak jakby wypadało tylko próbuję na azymut trochę w dół. Liczę, że w ten sposób zrobię skrót i wyjdę w okolicach parkingu. Nie przewidziałem tylko, że droga którą podążam nie jest taka łatwa. Skaczę z jednego poletka obecnie porośniętego tylko suchą trawą na drugie obniżając się o parę metrów. Przedzieram się przez zarośnięte krzaki i lawiruję między drzewami. Już nie warto mi zawracać więc brnę przed siebie. Liczę tylko, że w tych trawach nie czai się żadna bestia i tej myśli się trzymam. Dobrze obliczyłem, że wyjdę tuż przed wioską tylko droga wcale nie była prostsza.

Po powrocie do miasta, a przed wyruszeniem w dalszą drogę odwiedzamy jeszcze jeden z słynnych domów  kupickich – Tabatabaei. Jest ich kilka (Khan-e Abbasian, Khan-e Boroujerdi,  Khan-e Ameriha). Tabatabaei jest rzekomo największym i najokazalszym z nich. Oglądałem tylko ten jeden więc nie mam porównania z pozostałymi.

Tabātabāei

Zbudowany we wczesnych latach 1880 ubiegłego wieku dom ten należał do wpływowej kupieckiej rodziny, której nazwisko nosi do dziś. Handlowali oni czym popadnie (herbatą, jedwabiami, itp.) ze wschodem i zachodem. Dziś rezydencja to tylko puste ściany, fontanna i dwie kondygnacje, po których można się swobodnie przemieszczać próbując sobie wyobrazić jak mogło funkcjonować życie pełne przepychu w czasach prosperity.

Robi się późno, a nas czeka jeszcze przejazd do Isfahanu. Żeby złapać autobus udajemy się na dworzec. Zamiast jednak skorzystać z taksówki łapiemy stopa i.. jedziemy na pace jakiegoś dostawczaka. Od pewnego czasu jest to moje ulubione miejsce w samochodzie i o ile nie jest zimno pozwala delektować się jazdą z panoramicznym widokiem w całkiem wygodnych warunkach.

Iran w 12 minut